طرح پژوهش (به انگلیسی: Research design) به راهبرد کلی مورد استفاده برای انجام پژوهش اشاره دارد. یک برنامه موجز و منطقی را برای پاسخگویی به پرسش (های) پژوهشی از طریق گردآوری، تفسیر، تجزیه و تحلیل و بحث در مورد داده‌ها تعریف می‌کند. روش‌شناسی و روش‌های گنجانده شده در طراحی یک مطالعه پژوهشی به دیدگاه پژوهشگر در مورد باورهای او به ماهیت دانش (به معرفت‌شناسی) و واقعیت (نگاه کنید به هستی‌شناسی) بستگی دارد و اغلب توسط رشته یا حوزه‌هایی شکل می‌گیرد که پژوهشگر به آن تعلق دارد. طراحی یک مطالعه، نوع مطالعه (توصیفی، همبستگی، نیمه تجربی، تجربی، پیشینه پژوهش، فراتحلیلی) و فرعی (مثلاً، توصیفی-طولی مطالعه موردی)، پرسش پژوهش، فرضیه‌ها، متغیرهای مستقل و وابسته، طرح آزمایش و در صورت لزوم، روش‌های گردآوری داده‌ها و طرح تجزیه و تحلیل آماری را مشخص می‌کند. طرح پژوهش چارچوبی برای یافتن پاسخ پرسش‌های پژوهشی است.
انواع طرح
شیوه‌های بسیاری برای طبقه‌بندی طرح‌های پژوهشی وجود دارد. با این وجود، فهرست زیر شماری از تمایزهای مفید بین طرح‌های پژوهشی را ارائه می‌دهد. طرح پژوهشی ترتیبی از شرایط یا مجموعه است.
- توصیفی (به عنوان مثال، مطالعه موردی، مشاهده طبیعی، نظرسنجی، روش‌های آمارگیری)
- همبستگی (به عنوان مثال، مطالعه موردشاهدی، مطالعه مشاهده‌ای)
- تجربی (به عنوان مثال، آزمایش میدانی، آزمایش کنترل‌شده، شبه آزمایش)
- پیشینه پژوهش (بررسی ادبیات، مرور سیستماتیک)
- فراتحلیلی
گاهی بین طرح‌های «ثابت» و «انعطاف‌پذیر» تفاوت قایل می‌شوند. در برخی موارد، این انواع به ترتیب با طرح‌های پژوهشی کمّی و کیفی منطبق است. اگرچه لازم نیست این مورد باشد. در طرح‌های ثابت، طراحی مطالعه پیش از انجام مرحله اصلی گردآوری داده‌ها ثابت می‌شود. طرح‌های ثابت معمولاً نظریه‌محور هستند. در غیر این صورت، نمی‌توان از پیش دانست که کدام متغیرها باید کنترل و اندازه‌گیری شوند. اغلب، این متغیرها به صورت کمّی اندازه‌گیری می‌شوند. طرح‌های انعطاف‌پذیر باعث آزادی بیشتر پژوهشگر در طول فرایند گردآوری داده‌ها می‌شوند. یکی از دلایل استفاده از طرح پژوهش انعطاف‌پذیر می‌تواند این باشد که متغیر مورد علاقه مانند فرهنگ از نظر کمّی قابل اندازه‌گیری نیست. در موارد دیگر، ممکن است این نظریه پیش از شروع پژوهش در دسترس نباشد.
گروه‌بندی
انتخاب نحوه گروه‌بندی شرکت‌کنندگان به فرضیه پژوهش و نحوه نمونه‌گیری بستگی دارد. در یک مطالعه تجربی معمولی، حداقل یک وضعیت تجربی (به عنوان مثال، درمان) و یک وضعیت شاهد (بدون درمان) وجود خواهد داشت ولی روش مناسب گروه‌بندی ممکن است به عواملی مانند مدت زمان مرحله اندازه‌گیری، ویژگی‌های پاسخگویان، هزینه پژوهش، مجری طرح، پرسشگران، حجم نمونه و… بستگی داشته باشد: